ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΧΙΟΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΝ 1566-1822 (Σχολεία και Λόγιοι)

Τα γράμματα εις την Χίον κατά την Τουρκοκρατίαν 1566-1822, Πειραιεύς 1946 (ανατ. Νότη Καραβία, Αθήναι 1976). Ο χιακής καταγωγής ιστορικός (καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ακαδημαϊκός) Κωνσταντίνος ʼμαντος (1870-1960) πραγματεύεται εδώ την ιστορική πορεία της εκπαίδευσης και της Εκκλησίας στη Χίο κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, από την άλωση του 1566 έως την καταστροφή του νησιού το 1822. Συγκεκριμένα, καταγράφει τα σχολεία και βιογραφεί τους Χίους λογίους, διδασκάλους και ευεργέτες, ορθόδοξους μητροπολίτες και πατριάρχες. Ο διαπρεπής ιστορικός σκιαγραφεί την ιστορία της σχολής των Ιησουϊτών, των ελληνικών σχολείων (της σχολής του Μανωλάκη Καστοριανού, του Αγίου Μηνά, της Χώρας, γνωστής και ως Σχολής της Χίου, όπου δίδαξε ο Αθανάσιος Πάριος και η οποία μετεξελίχθηκε σε Γυμνάσιο, «το κάλλιστον της Ελλάδος γυμνάσιον» κατά τον Κοραή) και τις πρώτες προσπάθειες για την ίδρυση βιβλιοθήκης (μετέπειτα Βιβλιοθήκης Κοραή) ήδη από το 1813. Ο κατάλογος του ʼμαντου περιλαμβάνει περισσότερες από πενήντα προσωπογραφίες Χίων λογίων (ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν εκείνες του Μιχαήλ Σοφιανού, του Γεωργίου Κορεσσίου, του Λεονάρδου Μεντώνη, του Λέοντος Αλλατίου, του Νεοφύτου Βάμβα, του Αντωνίου και του Αδαμαντίου Κοραή, του Κωνσταντίνου Γορδάτου κ.ά.) και «βιβλιογράφων» (χορηγών εκδόσεων), επτά πατριαρχών και 39 μητροπολιτών και επισκόπων. Η μελέτη περιλαμβάνει ευρετήριο ονομάτων.