Η επανάστασις και καταστροφή της Ναούσης. Ιστορική πραγματεία

 77) Φιλιππίδης, Ν.Γ., Η επανάστασις και καταστροφή της Ναούσης. Ιστορική πραγματεία, Αθήνησι 1881. Η ευσύνοπτη ιστορική πραγματεία του Μακεδόνος λογίου Νικολάου Γ. Φιλιππίδη είναι η πρώτη δημοσιευμένη ειδική μονογραφία για την επανάσταση (22 Φεβρουαρίου) και τον «χαλασμό» της Νάουσας (13 Απριλίου 1822). Η πραγματεία βασίζεται σε δημόσια ομιλία του στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσό» την 27 Απριλίου 1879. Ο συγγραφέας αφηγείται το παρελθόν της Νάουσας, τους κλέφτες και τους αρματωλούς των επαρχιών Βερροίας, Ναούσης, Βοδενών (Εδέσσης), Γενιτσών και του Ολύμπου, εξυμνεί τους τρεις οπλαρχηγούς πρωταγωνιστές της επανάστασης στη Μακεδονία (Καρατάσσο, Αγγελή Γάτσο και Ζαφειράκη), και εν συνεχεία επικεντρώνεται με λεπτομέρειες στην πολιορκία και στην άλωση της επαναστατημένης Νάουσας από τους Τούρκους. Η καταστροφή της Νάουσας και η καταστολή της επανάστασης στη Μακεδονία μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα (ενάμιση περίπου μήνα) εξηγείται, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, από το γεγονός ότι η Μακεδονία ήταν η έδρα του «Ρούμελι-βαλεσσή», δηλ. του «γενικού στρατάρχου» της Ρούμελης (Ευρωπαϊκής Τουρκίας), κι ως εκ τούτου εκεί ήταν συγκετρωμένα χιλιάδες τουρκικά στρατεύματα. Σε κάθε περίπτωση, το «ολοκαύτωμα» της Νάουσας και η θανάτωση μιας χιλιάδας κατοίκων της στις όχθες της Αραπίτσας (παραποτάμου του ποταμού Λουδία) υπήρξε ένας ακόμη «θεμέλιος λίθος» της ελληνικής ελευθερίας. Και ο ίδιος εύχεται τη μελλοντική «ένωσιν» της «φιλτάτης πατρίδος» του, της Μακεδονίας, «μετά της μητρός Ελλάδος».